بحران دارو در ایران؛ گرانی و کمبود دارو
مساله فقط کمبود و گرانی داروی بیماران خاص نیست. حتی داروهایی که قبلا به وفور در داروخانه‌ها موجود بود حالا با کمبود و افزایش چند برابری قیمت مواجه است.
وزیر بهداشت در روزهای گذشته از اختصاص 90 درصد ارز مورد نیاز برای تامین مواد اولیه دارو و تولید آن خبر داد. اما محمدرضا ظفرقندی در بخش دیگری از سخنان خود به این مساله هم اشاره کرد که در تأمین دارو، آنچه مطالبه داشته‌ایم به طور کامل محقق نشده است.
به گزارش تجارت نیوز، از طرف دیگر رئیس سازمان غذا و دارو نیز هر بار که در مورد کمبود و افزایش قیمت داروها مورد سوال قرار گرفت این مساله را به روش‌های گوناگون تکذیب کرده و بر این مساله تاکید دارد که افزایش قیمت دارو خط قرمز این سازمان است. اما واقعیتی که در میدان جریان دارد و مردم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند خلاف آن چیزی است که مسئولان وعده می‌دهند.
مساله اینجاست که در سال‌های اخیر افزایش بی‌رویه قیمت داروها از یک طرف و کمیاب و نایاب شدن برخی داروهای حیاتی از طرف دیگر باعث شده تا تعداد قابل توجهی از بیماران ترک درمان را به روند ناقص درمان ترجیح داده و دست از ادامه درمان بکشند.
در آمارهای رسمی از کمبود و افزایش قیمت 100 تا 300 قلم دارو خبر می‌دهند اما به عقیده مردم و البته تولیدکنندگان و داروخانه‌داران این تعداد تنها بخش کوچکی از واقعیتی است که در حوزه دارو و درمان جریان دارد.
برای اینکه با واقعیت موجود گرانی و کمبود دارو رو‌به‌رو شوید کافی است به داروخانه‌های دولتی که تامین‌کننده داروهای بیماران خاص هستند سری بزنید. از فاکتورهای نجومی داروی بیماران سرطانی گرفته تا سرگردانی بیمارانی که روزها به دنبال دارویی می‌گردند که مصرف به موقع آن برای حفظ جانشان ضروری است. از طرف دیگر حتی داروهای اعصاب و روان هم به لیست کمبودها و گرانی‌ها اضافه شده‌‌اند و بسیاری از بیماران برای تامین داروهایشان با مشکل مواجه‌اند.
از فاکتورهای چند ده میلیونی داروی سرطان تا سرگردانی بیماران
فاطمه بانی، معلمی که برای خرید داروی «ایرینوکان» که یکی از داروهای درمان سرطان روده بزرگ است به داروخانه آمده درباره تغییر قیمت و کمبود این دارو به تجارت‌نیوز می‌گوید: مادرم 4 سال است که درگیر سرطان روده بزرگ شده دو بار جراحی کرده و حالا شیمی درمانی می‌شود. «ایرینوکان» تنها یکی از داروهایی است که باید مصرف کند و نوع خارجی آن با افزایش قیمت چشمگیری مواجه بوده و حالا هم کمیاب شده است.
او می‌افزاید: قیمت هر ویال 100 میلی گرمی «ایرینوکان» خارجی حالا به نزدیک 30 میلیون تومان رسیده است. ما فقط ماهی 60 میلیون تومان باید بابت خرید این دارو هزینه کنیم ضمن اینکه دکتر داروهای دیگری را هم تجویز می‌کند و با یک حساب سرانگشتی قیمت شیمی درمانی مادرم در هر ماه نزدیک 100 میلیون تومان می‌شود.
این معلم 37 ساله در مورد پوشش بیمه‌ای دارو نیز می‌گوید: خیلی وقت است که بیمه‌ها دارویی را که مشابه ایرانی داشته باشد تحت پوشش قرار نمی‌دهند. اگر بخواهیم از بیمه استفاده کنیم باید حتما مشابه ایرانی را تهیه کنیم در غیر این صورت تمام هزینه به عهده خودمان است.
کمبود و نبود داروی بیماران پیوندی
علیرضا ناجی، یکی دیگر از مراجعه کنندگان به داروخانه است. او به خبرنگار تجارت‌نیوز می‌گوید: برای تهیه داروی «سل‌‌‌سپت»، (داروی بیماران پیوندی) به بیش از 7 داروخانه مراجعه کرده و هیچ کدام این دارو را موجود نداشته‌اند.
او می‌افزاید: این دارو باید در ساعتی معین که دکتر اعلام می‌کند به بیمار برسد، اما هر بار برای تهیه آن با مشکل مواجه می‌شویم. افزایش بی‌رویه قیمت‌ها از یک طرف و کمبود دارو از طرف دیگر واقعا شرایط را برای ما سخت و طاقت‌فرسا کرده است.
این مراجعه‌کننده اظهار می‌دارد: قیمت این دارو از سال گذشته تا به حال چندین برابر شده است. دارویی که زیر یک میلیون تومان قیمت داشت حالا باید برای خرید آن بالای 2 میلیون تومان پرداخت کنیم.
کمبود دارو در داروخانه‌ها واقعی است
یکی از پرسنل داروخانه‌ای در تهران که نخواست نامش فاش شود در این‌باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: مساله فقط کمبود و گرانی داروی بیماران خاص نیست. حتی داروهایی که قبلا به وفور در داروخانه‌ها موجود بود حالا با کمبود و افزایش چند برابری قیمت مواجه است. از قرص قلب «متورال و پلاویکس» گرفته که در چند ماه گذشته هم کمیاب شده و هم قیمت آن به 4 برابر رسیده تا داروی بیماران ام‌اس مانند «اینترفرون بتا»، از اسپری‌های تنفسی مانند «سالبوتامول» تا انسولین خارجی.
مشابه ایرانی برخی از داروها هم با کمبود مواجه و باعث سرگردانی بیماران شده است
او می‌افزاید: برخی از این داروها حتی مشابه ایرانی‌شان هم با کمبود مواجه و باعث سرگردانی بیماران شده است. نکته دردناک ماجرا اینجاست که در مقابل تمام داروخانه‌های دولتی افرادی حضور دارند که داروهای ناموجود در داروخانه را با چند برابر قیمت به افراد سرگردان می‌فروشند.
گرانی دارو تنها حاصل افزایش نرخ ارز و یا تحریم‌ها نیست / ترکیبی از عوامل ساختاری، تصمیمات اقتصادی و سیاست‌های نادرست حمایتی
علی شهبازی، یکی از فعالان حوزه تولید دارو نیز در این‌باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: گرانی دارو تنها حاصل افزایش نرخ ارز و یا تحریم‌ها نیست، بلکه ترکیبی از عوامل ساختاری، تصمیمات اقتصادی و سیاست‌های نادرست حمایتی بوده که بازار دارویی کشور را در تنگنا قرار داده است.
قیمت فروش دارو را سازمان غذا و دارو تعیین می‌کند، ولی هزینه‌ها روزبه‌روز بالا می‌رود / تولید دارو دیگر صرفه اقتصادی ندارد
او می‌افزاید: در واقع ما دیگر نه تولیدکننده‌ایم، نه تاجر. کار ما شده جنگیدن با مجوزها، قیمت‌گذاری‌های دستوری و کمبود مواد اولیه. بسیاری از مواد مؤثره دارویی وارداتی هستند و وقتی ارز مورد نیاز به موقع تخصیص داده نمی‌شود، خط تولید عملاً متوقف می‌شود. از طرف دیگر، قیمت فروش دارو را سازمان غذا و دارو تعیین می‌کند، ولی هزینه‌ها روزبه‌روز بالا می‌رود. نتیجه‌اش این است که تولید دیگر صرفه اقتصادی ندارد.
این فعال حوزه تولید دارو با اشاره به اینکه بر خلاف تصور عمومی، بخش خصوصی تمایلی به افزایش بی رویه قیمت ندارد، اظهار می‌کند: وقتی دارو گران می‌شود، مردم ما را مقصر می‌دانند. در حالی که ما حتی اجازه نداریم قیمت را بر اساس واقعیت اقتصادی تنظیم کنیم. در نهایت یا تولید را کاهش می‌دهیم یا بعضی خطوط را تعطیل می‌کنیم.
وابستگی به ارز و بی‌ثباتی در سیاست‌های ارزی باعث شده هر شوک اقتصادی مستقیماً به بازار دارو منتقل شود
شهبازی در بخش دیگری از سخنان خود می‌گوید: طبق آمارهای غیررسمی، بیش از ۷۰ درصد مواد اولیه دارویی در ایران وارداتی است. وابستگی به ارز و بی‌ثباتی در سیاست‌های ارزی باعث شده هر شوک اقتصادی مستقیماً به بازار دارو منتقل شود. در سال گذشته، با تأخیر در تخصیص ارز ترجیحی برای واردات مواد مؤثره، صدها کارخانه داروسازی با کمبود مواد اولیه مواجه شدند. بسیاری از داروهای عمومی و حتی داروهای خاص برای هفته‌ها از بازار ناپدید شدند.
در صنعت دارو، وقفه در تولید یعنی از دست رفتن مجوزها، تغییر شرایط نگهداری، و از بین رفتن فرمولاسیون‌ها
او می‌افزاید: تولید دارو مانند ساختن یک ساختمان نیست که اگر مصالح نرسید، چند روز توقف کنید. در صنعت دارو، وقفه در تولید یعنی از دست رفتن مجوزها، تغییر شرایط نگهداری، و از بین رفتن فرمولاسیون‌ها. این توقف‌ها گاهی ماه‌ها طول می‌کشد و هزینه سنگینی دارد.
وقتی واردات داروی خارجی ممنوع می‌شود، تولیدکننده داخلی عملاً در بازار بی‌رقیب می‌ماند
از سوی دیگر در سال‌های اخیر، دولت با هدف حمایت از تولید داخلی، ورود داروهای خارجی که مشابه ایرانی دارند را ممنوع کرده است. در ظاهر، این سیاست به تقویت تولید داخلی و صرفه‌جویی ارزی منجر می‌شود، اما در عمل بسیاری از کارشناسان آن را عامل کاهش کیفیت داروها و حذف رقابت می‌دانند.
محمود رونقی، داروساز، در این باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: وقتی واردات داروی خارجی ممنوع می‌شود، تولیدکننده داخلی عملاً در بازار بی‌رقیب می‌ماند. در نتیجه انگیزه‌ای برای بهبود کیفیت و نوآوری ندارد. از سوی دیگر، نبود نظارت مؤثر و نبود مقایسه با برندهای معتبر جهانی باعث می‌شود مصرف‌کنندگان نتوانند از کیفیت واقعی دارو اطمینان داشته باشند.
دولت باید به تولیدکننده داخلی کمک کند تا کیفیت را بالا ببرد، نه اینکه با حذف رقیب خارجی، فضای انحصار ایجاد کند
او می‌افزاید: در بسیاری از کشورها، حمایت از تولید داخلی به معنای بستن مرزها نیست، بلکه به معنای ایجاد رقابت منصفانه است. یعنی دولت به تولیدکننده داخلی کمک می‌کند تا کیفیت را بالا ببرد، نه اینکه با حذف رقیب خارجی، فضای انحصار ایجاد کند.
این داروساز تاکید می‌کند: بسیاری از تولید کنندگان دارو بر این باورند که اگر در بازار رقابتی کار کنند نتیجه‌ای بسیار بهتر می‌گیرند. اگر داروی تولید داخل از کیفیت مطلوب برخوردار باشد قطعا در مقایسه با قیمت داروهای خارجی مردم از داروی داخلی استقبال می‌کنند. اما وقتی دولت همه راه‌ها را می‌بندد، هم تولید کننده متضرر می‌شود، هم مردم. در واقع حمایت نباید به انحصار تبدیل شود.